HEMA Nedir

Açılımı Tarihi Avrupa Savaş Sanatları (Historical European Martial Arts) olan HEMA, bir savaş sanatı, spor ve tarihi araştırma disiplinidir.

HEMA, Avrupa ve yakın Asya coğrafyasının tarihi savaş geleneklerinin, günümüze ulaşmış yazılı kaynaklara dayanarak tekrar canlandırıldığı bir savaş sanatıdır. Tarihi eskrim olarak da adlandırılan HEMA, bir savaş sanatı sistemi olması ile modern (olimpik) eskrimden ayrılır.

Silahlı ve Silahsız mücadele, güreş, (“Ringen“), zırhlı (“Harnischfechten“) ve zırhsız (“Bloßfechten“) dövüş tekniklerini bünyesinde barındıran HEMA, tek elli kılıç, uzun kılıç, rapier, hançer gibi farklı yakın mesafe silahlar ile mücadele yöntemlerini de kapsar. Tarihi kaynakların incelenmesi ve yorumlanması, yorumlanan tekniklerin turnuva gibi müsabaka şartlarında rakiplere karşı denenmesi ve sportif yönü ile HEMA, disiplinler arası bir yaklaşım sunar.

Kılıç kullanmayı tarihi teknikleri ile öğrenmek isteyen herkes, HEMA yapabilir.

Inside the World of Longsword Fighting | The New York Times (kaynak video)

HEMA Tarihçesi.

Ortaçağ’dan günümüze, bir savaş sanatı geleneğinin geçmişi ve bugünü

Walpurgis el yazması (Walpurgis fechtbuch, MS. I.33)

Bir savaş sanatı geleneği olarak HEMA’nın tarihi yüzyıllarca geriye uzanmaktadır, günümüze kadar ulaşmış yazılı kayıtları kendisine kaynak olarak alır ve bu sebepten HEMA’ya konu kaynakların başlangıç tarihini işaret etmek mümkündür.

HEMA’ya kaynak oluşturan en eski yazılı eser olan Walpurgis el yazması (MS I.33) Dünyadaki bilinen en eski savaş sanatları metinlerinden biridir ve 1320’li yıllara tarihlendirilmektedir.

HEMA’nın araştırılmaya konu tarihi 14. yüzyıldan başlar ve günümüze kadar uzanır. Bu geniş dönem içerisinde Rönesans öncesi ve sonrası Avrupa ve yakın Asya bölgesinde kullanılmış yakın dövüş silahları ve bu silahların kullanılmasına ilişkin teknikler, bunlara ilişkin yazılı kaynaklar ve arkeolojik araştırmalar HEMA’nın konusudur. Kılıç veya mızrak kullanmayı öğrenen 14. yüzyıl savaşçısı, düellolar için rapier ve hançer kullanmayı bir Ustadan özel ders alarak öğrenen Rönesans dönemi tüccarı ya da 19. yüzyılın başlarında Napoleon dönemi savaşlarında süvari kılıcı kullanmayı öğrenen subay aynı geleneğin takipçileridir.

Bugün dünya genelinde uygulandığı haliyle modern bir savaş sanatları ve araştırma disiplini olarak HEMA’nın belirmesi, görece yakın bir zamanda gerçekleşmiştir: bugün anladığımız şekliyle HEMA’nın ortaya çıkışını 1889 yılında yayınladığı “Cold Steel: A Practical Treatise on the Sabre” (Soğuk Çelik: [Süvari] kılıcı üzerine uygulamalı bir eser) isimli kitabı ile İngiliz subay Alfred Hutton’a borçluyuz. Hutton, araştırmaları sonucunda kendisinden çok önce yaşamış George Silver ve Achille Marozzo gibi tarihi ustaların dövüş sistemlerini tekrardan inşa etmiş ve öğretmiştir. Her ne kadar kendi dönemi içerisinde oldukça ciddi bir ilgi uyandırmış olsa da, Alfred Hutton’un ölümü sonrası bu tarihi eskrim yöntemlerine olan ilgi azalmıştır.

1990’lı yılların sonu ile 21. yüzyılın başında, Avrupa ve Amerika’da pek çok farklı serbest araştırmacı ve topluluk neredeyse eş zamanlı olarak tarihi kılıç tekniklerine ilgi duymuş, bu toplulukların araştırmaları ve etkileşimleri sonucu bugün bildiğimiz haliyle HEMA bir savaş sanatları ve tarihi araştırma disiplini olarak ortaya çıkmıştır.

Bugün, Avrupa, Amerika, yakın ve uzak Asya’da yüzlerce ekip, kulüp ve binlerce dövüşçü HEMA ile bu tarihi savaş sanatları geleneğini sürdürmektedir; her yıl düzenlenen sayısız uluslararası turnuva, seminer ve diğer etkinlikler ile HEMA köklü bir Tarihi Savaş Sanatları geleneğinin bugün hala yaşayan ve gelişmekte olan bir dalıdır.

Kaynak Metinler ve Ustalar.

HEMA’ya kaynak oluşturan tarihi metinler ve geleneğin Ustaları

Bir savaş sanatları geleneği olarak HEMA ve tarihi eskrim, pek çok Usta tarafından hem çok benzer, hem de birbirinden farklı yöntemlerle öğretilmiş, yüzyıllar içerisinde bilgini aktarımı sıkça kesintiye uğramış ve bazı zamanlar azalan ilgi ile gözden düşmüştür. Bu sebeple sürekli olarak bir Ustadan sonraki nesillere kesintisiz şekilde aktarılmış bir gelenekten bahsetmek mümkün değildir. Ancak geçmiş dönemlerde yaşamış Ustalardan, Maestro‘lardan günümüze ulaşan yazılı kaynaklar bize bu konuda ışık tutmaktadır.

Özellikle erken dönemler için, el yazmaları (manuscript), dövüş kitapları (Alm. fechtbuch) gibi yazılı kaynaklar kadar, günümüze daha yakın tarihlerde, özellikle Napoleon ve sonrası dönemde yarı profesyonel ordularda askerlerin ve subayların eğitimleri için hazırlanan askeri eğitim kitapları da HEMA için birincil dereceden kaynaklardır.

Günümüzde uygulandığı sportif şekliyle modern (olimpik) eskrim de, her ne kadar savaş sanatı yönünden tamamen körelmiş ve puana dayalı bir spora dönüşmüş olsa da, kılıç ve vücut mekanikleri, zaman (tempo), mesafe (mesure) gibi kılıç kullanım teorisine dair kavramların unutulmadan günümüze kadar süregelmesini sağladığı için değeri yadsınamaz bir yan kaynaktır.

Geçmişten günümüze pek çok Usta, sistem ve yazılı kaynak ile zengin bir kültür mirasına sahip HEMA ve Tarihi Savaş sanatları alanında en eski ve isimleri en sıklıkla anılan 2 ustası, Alman tarihi kılıç geleneğinin Büyük Ustası Johannes Liechtenauer ve İtalyan Fiore de’i Liberi’dir.

HEMA geleneğinde farklı dönemler için farklı silahlar, farklı Ustalar ve farklı terminolojiler kullanılır. Erken dönem kaynaklarında (14-16.yy) yaygın olarak bahsedilen silahlar tek ve çift elli kılıçlar, mızrak, kılıç ve kalkan ile dövüş teknikleri yaygınken, ilerleyen dönemlerde uzun kılıcın kullanımı azalmış ve ve rapier/sidesword, eğri kılıç (sabre) gibi silahların kullanımı ve eğitimleri yaygınlaşmıştır. Erken dönem için genellikle Alman ve İtalyan geleneklerinin baskın olduğu ve terminolojinin, özellikle uzun kılıç teknikleri açısından Almanca ve İtalyanca olduğu söylenebilir. Özellikle Rönesans ve sonrası dönemde ise, farklılaşan silahlar ve günümüze ulaşan yazılı kaynakların artması ile birlikte İtalyanca, İspanyolca, Fransızca ve İngilizce terminolojilerin de kullanılmaya başlandığını görürüz.

Folio 2v, Codex Danzig (Cod.44.A.8 / MS 1449)

Johannes Liechtenauer.

Joannes Liechtenauer veya Hans Lichtenauer, (veya Lichtnawer.) 14 ve 15. yüzyıllarda yaşamış bir kılıç dövüşü ustasıdır.

Alman kılıç dövüşü geleneğinin (“Kunst des Fechtens”) kurucusu olarak görülür ve kendisinden sonraki dönem kılıç Ustaları tarafından da Büyük Usta (“hocher maister“) olarak kabul edilmektedir. Bu geleneğin en önemli kaynak metinlerinden ve ilerleyen yüzyıllardaki ustalar tarafından sık sık yorum ve açıklama getirilen olan Zettel‘in yazarlığını yaptığı kabul edilir.

Hayatı hakkında çok az doğrudan bilgi mevcuttur, ancak 14.yüzyılın ortalarında ortalarında kılıç ustalığını edindiği düşünülmektedir.

Daha ayrıntılı bilgi için aşağıdaki yazıları okuyabilirsiniz.

Liechtenuer’in hayatı ve Alman kılıç geleneği üzerine

Folio 32r, Fior di Battaglia (MS Ludwig XV 13)

Fiore de’i Liberi.

Fiore Furlano de’i Liberi de Cividale d’Austria. 14 ve 15. yüzyıllarda yaşamış bir İtalyan diplomat, şövalye, kılıç dövüşü ustasıdır.

Hayatı, işleri ve başarıları hakkında pek çok doğrudan ve dolaylı kayıt bulunmaktadır. Kuzey İtalya ve Germen İmparatorluğu bölgelerinde sıkça seyahat ettiği, ve bir çok farklı ustadan ders aldığını belirtir. Bu seyahatleri sırasında, öğrenci olmak için bile yeterli deneyimi olmayan “sahte” ustalar ile karşılaştığını anlatır. Fiore, en az 5 defa kendi onurunu korumak için bu sahte ustalara karşı keskin kılıçlar ile düello gerçekleştirdiğini ve bu düellolardan yara almadan kurtulduğunu ifade eder.

Her ne kadar çok titizlikle düzenlenmiş ve sistematik bir eğitim sistemi geliştirmiş olsa da, Fiore’nin öğretilerinin Almancanın yaygın dil olduğu Merkez Avrupa’da Liechtenauer kadar yaygınlık göstermemiş olduğu düşünülmektedir; ancak eserlerinin kendisinden daha sonra gelen Philippo di Vadi gibi ustalara esin kaynağı olduğu anlaşılmaktadır.

Dünyada HEMA.

Külüpler, Turnuvalar ve Organizasyonlar

HEFFAC16 Event Trailer (kaynak video)

Günümüzde HEMA, Avrupa, Amerika başta olmak üzere, çeşitli Asya ülkeleri dahil Dünya genelinde yüzlerce kulüp, ekip ve binlerce dövüşü tarafından sürdürülen bir savaş sanatları geleneğidir. HEMA için, tarihi kaynaklardan yorumlanan tekniklerin gerçek dövüş şartlarında denenmesi önemlidir ve bu amaçla genellikle uluslararası katılıma açık turnuvalar düzenlenir.

Modern (olimpik) eskrimden farklı olarak, bir savaş sanatı olan HEMA’nın dünya genelinde otorite sahibi bir düzenleyici federasyon kuruluşu yoktur. HEMA kulüpleri, kendi ülkeleri içerisinde federasyonlar ve düzenleyici kuruluşlar oluşturmaktadır. Düzenlenen turnuvalara hangi seviyede dövüşçülerin/sporcuların katılacağı, turnuva kuralları, hakemlerin eğitimi ve skorlama sistemleri, her turnuva için farklıdır ve turnuvaları düzenleyen organizasyon tarafından belirlenir.

Başta her yıl sonbaharda İsveç’te düzenlenen ve “HEMA olimpiyatları” olarak da anılan Swordfish turnuvası ve ABD’de düzenlenen Longpoint turnuvaları olmak üzere, pek çok ülkede her yıl tekrar eden turnuvalar düzenlenmektedir.

Türkiye’de HEMA, son yıllarda bu savaş sanatına yönelik artan ilgi ve bu konuya ciddiyetle eğilen farklı şehirlerden farklı takım, ekip, dernek, organizasyon ve sporcuların da emeği ile hızla gelişmektedir.

Türkiye’de HEMA.

Türkiye’de HEMA’nın başlangıç günlerine ve farklı şehirlerden farklı ekiplerin ve sporcuların bu savaş sanatına katkıları üzerine, Yusuf Sidar Şahin tarafından hazırlanmış bu kısa belgesel, HEMA kültürünün Türkiye’deki erken dönemini belgelemesi açısından oldukça değerli bir çalışmadır.

Türkiye’de HEMA belgeseline, YouTube üzerinden ulaşabilirsiniz.

Telif Hakkı ve Lisans Bilgileri

Aşağıda kaynağı ve kullanım lisansı açıkça belirtilen öğeler haricinde;

Video: Inside the World of Longsword Fighting	The New York Times	2020 The New York Times Company
Görsel: MS I.33 folio 01r Görsel: MS I.33 folio 02r	Royal Armouries	Royal Armouries Non-Commercial Licence
Görsel: MS Ludwig XV 13, folio 1r Görsel: MS Ludwig XV 13, folio 32r	J. Paul Getty Museum	Telif Hakkı yok (kamuya mal olmuş)
Görsel: Cod.44.A.8 002v	Accademia Nazionale dei Lincei	Creative Commons Attribution-ShareAlike 4.0
Görsel: Jamie McIver vs Fencer	Wessex League, UK	Telif Hakkı bilgisi yok
Video: HEFFAC16 Event Trailer	Mars Swordfighting	YouTube Telif Şartları (kaynak video)
Görsel: Virgil Solis – Arabesk freze (1185151001)	The Trustees of the British Museum	Creative Commons Attribution-NonCommercial-ShareAlike 4.0
Video: Türkiye’de HEMA	Yusuf Sidar Şahin	Youtube Telif şartları (kaynak video, Özel kullanımı)

Bu yazının özgün içeriği, Telif Hakkı ve Lisans bilgisi sayfasında belirtilen şartlara tabidir.

Bu içerik aynı zamanda şu dilde de mevcuttur: English (İngilizce)